To be or not to be?

Portrait of a generation (Montfermeil, Frankrijk, 2004) by JR http://www.jr-art.net/

Alweer een paar jaar geleden interviewde ik oud-collega Leeke Reinders (Onderzoeksinstituut OTB, TU Delft) over stedelijk beleid in de Franse banlieues. In 1998 en 2001 deed hij in Parijs een antropologisch onderzoek naar de verhouding tussen stadsbewoners en de gebouwde omgeving in Sarcelles, een voorstad vijftien kilometer ten noorden van Parijs. Hij onderzocht daar hoe de ontworpen ruimte (harde stad) is getransformeerd tot een door mensen geleefde en beleefde ruimte (zachte stad). Vragend naar de oorzaak van de rellen die toen speelde, refereerde hij vooral naar de hoge jeugdwerkloosheid en alles wat daarmee samenhangt. “Naast de slechte sociaal-economische vooruitzichten, leeft in verschillende delen van de Franse samenleving de idee dat jongeren de hoofdoorzaken zijn van alle sociale kwaden. Dit alles leidt ertoe dat jongeren zich sterk gemarginaliseerd voelen, wat een rijke bron van frustratie is. Het niet serieus worden genomen, met in zijn ergste vorm discriminatie, zorgt voor een sterk gevoel van onrechtvaardigheid. Op verschillende manieren treden zij daarom in het openbaar om hun bestaansrecht op te eisen, dat hen in hun ogen wordt ontzegd door cameratoezicht en patrouilleerde en fouillerende politie.” 

Deze zomer moest  ik aan dit verhaal denken toen ook in Engelse steden demonstraties en rellen ontstonden. Een land waar het verschil tussen arm en rijk alleen maar toeneemt. Ondanks Tony Blairs beloften verdienen de armsten hier nu per saldo minder dan 30 jaar geleden. De rellen gingen dan ook niet over politiek, maar over de kloof tussen de bevoorrechten en diegenen die op de rand van de afgrond leven. Zij die niet het gevoel hebben deel te nemen aan de maatschappij, terwijl ook zij (opgezweept door reclames) de nieuwste computer, sportschoenen of mobieltje willen hebben. De protestmars ging dan ook niet richting stadhuis, maar rechtstreeks naar de winkels om ze leeg te roven (zie ook het artikel van journalist Doug Saunders).

Wouter Vanstiphout (o.a. hoogleraar Ontwerp en Politiek – TU Delft) schreef in Building Design Online een mooi opiniestuk over de rellen in Frankrijk en Engeland. Ook hij ziet de opstanden als een uiting van de structurele crisis bij kansarmen die al jaren door elite en politiek wordt genegeerd. Daarbij wijst hij er op dat in Frankrijk wel een debat ontstond na de rellen, maar dat de oplossing vooral gezocht werd in het prestigeproject ‘Le Grand Paris’ waarbij Sarkozy een groot aantal internationale architecten uitnodigde om na te denken over het Parijs van de 21ste eeuw aan de hand van stedenbouw en planning!?! In zijn artikel eindigt hij met een paar schitterende observaties: 

“Right now it has become very difficult to think of an urban politics, let alone an urban planning or design approach that would be able to take on the underlying problems of riots like the ones in the UK in a serious way. I do not think that the reason is that politics and planning have realized their limitations to shape society. I think that the reason is that urban politics and hence planning and urban design are too often treating the city with ulterior motives, instead of actually working for the city itself. The city has become a tool to achieve goals, political, cultural, economic or even environmental. Treating the city in this way means that we are constantly passing judgment on what the city should be, and who should be there, and what they should be doing, instead of trying to understand what the city actually is, who really lives there and what they are doing. This produces a dangerous process of idealization, denying whole areas, whole groups their place in the urban community, because they do not fit the picture.” 

 Een betere definitie van de geplande en geleefde stad is volgens mij niet te geven.